Onlangs schreef ik een adviesrapport voor een samenwerkingsverband van lokale overheden. Drie centrale gedachten: technologie helpt de mens vooruit, deze vooruitgang is meetbaar in ‘disruptieve’ stappen, en we zitten middenin de meest recente stap.
Technologie helpt de mens vooruit
Sinds enkele decennia vindt er een ingrijpende digitale revolutie plaats, die leidt tot grote wereldwijde en lokale veranderingen. Deze revolutie is vergelijkbaar met andere kantelpunten van de menselijke beschaving. Bijvoorbeeld met de transitie van een jagende, zwervende bevolking naar een sedentaire, zo’n tienduizend jaar geleden, met de uitvinding van het schrift, zo’n vijfduizend jaar geleden, of met de uitvinding van de stoommachine en de aansluitende industriële revolutie van de achttiende en negentiende eeuw. Het zijn omwentelingen als deze die de grootste veranderingen hebben veroorzaakt in de manier waarop de samenleving zich organiseert en hoe mensen met elkaar omgaan, communiceren, handelen. Veranderingen, die ook in dit geval weer veel groter zullen zijn dan de meeste mensen zich vandaag realiseren.
Tekst en foto’s: © Festina Lente, Gijs en Inge van Hesteren
Van mammoetjager tot communicatiesamenleving
Van jagen naar landbouw
Even terugkijken naar de bovengenoemde voorbeelden. Ten eerste de gevolgen van de omslag van een samenleving van nomadische jagers en verzamelaars naar een landbouwsamenleving. Vanaf dat moment was het mogelijk geworden om veel grotere bevolkingsaantallen van voldoende voedsel te voorzien. De wereldbevolking maakte een groeispurt door en de eerste steden ontstonden. Bepaalde bevolkingsgroepen konden worden vrijgesteld van voedselproductie. Ze kregen de mogelijkheid zich bezig te houden met de levering van diensten (onderwijs, gezondheidszorg, openbaar bestuur), of met de productie van gebruiksvoorwerpen, gereedschappen, wapens en onderkomens.
Van mondeling naar schriftelijk
Een volgende revolutie, de uitvinding van het schrift, maakte het voor het eerst mogelijk om informatie en ideeën duurzaam te beheren en over te dragen over afstand en tijd. Daarmee begon een tijdperk van consolidatie en expansie van bestuurlijke eenheden – van stadstaat tot wereldrijk. Tezelfdertijd was het ook een tijdperk van groeiende ervaring, kennis en onderzoekingsdrift. Dit culmineerde in Azië in de grote Chinese, Japanse, Indiase en overige Aziatische beschavingen, in Noord- en Zuid-Amerika in de indiaanse pre-columbische culturen. De Egyptische, Mesopotamische, Griekse, Hellenistische en Romeinse beschavingen uit de Oudheid aan de andere kant waren na een onderbreking door de donkere Middeleeuwen de erflaters voor de Renaissance en voor ambitieuze, agressieve werelddominantie van moderne West-Europese staten als Spanje, Groot-Brittannië en Nederland.
Van paard naar stoom
Dan de industriële revolutie. Op zijn beurt veroorzaakte deze een explosieve groei van de wereldbevolking. Aan het begin van deze verandering gebruikten landbouwers nog dezelfde technieken als hun voorgangers van duizenden jaren geleden en de fysieke verbindingen tussen dorpen en steden bestonden nog steeds hoofdzakelijk uit karresporen. Gedreven door koloniale monsterwinsten en door de wetenschappelijke nieuwsgierigheid van de Renaissance werd het mogelijk om modernere technologieën te ontwikkelen. Die maakten het mogelijk dat een relatief kleine boerenstand een zeer groot aantal mensen kon voeden. De stoommachine maakte de scheepvaart veel efficiënter en met de spoorlijn krompen de afstanden. Oorlogvoering op steeds sterker geïndustrialiseerde schaal versnelde het innovatieproces. Het zijn processen die nog altijd gaande zijn.
Digitale omwenteling
We arriveren bij de volgende disruptieve omwenteling, de digitale. Opnieuw zien wij een enorm snel en invloedrijk proces van start gaan. Slechts een halve eeuw na de eerste verdiepingvullende mainframes is de computer handgereedschap geworden. Dit leidt tot enorme veranderingen in de manier van kennis- en informatieoverdracht, onderwijs, zorgverlening, commercie, communicatie, journalistiek, inspraak. De nieuwe steekwoorden zijn individualisering, globalisering, online anywhere, anytime, anyone. Bestaande paradigma’s en instituties komen intussen zwaar onder druk te staan. De reikwijdte is nauwelijks vast te stellen, hooguit te bevroeden. Als een paal boven water staat het feit dat de wereld die uiteindelijk zal verschijnen na de eerste honderd jaar digitale revolutie voor óns onherkenbaar zal zijn.
Tekst en foto’s: © Festina Lente, Gijs en Inge van Hesteren