DEN OEVER – ‘Icoon Afsluitdijk’: volgens de projectpartners ook voor henzelf een louterende ervaring. Ontwerper en innovator Daan Roosegaarde en Michèle Blom, Directeur-Generaal van Rijkswaterstaat, lanceerden het resultaat op 17 november. Vanaf die dag zijn de drie lichtkunstwerken voor iedereen gratis te bezichtigen. Dat moet dan wel na zonsondergang. ‘Windvogel’ en ‘Glowing Nature’ blijven tot 21 januari, ‘Lichtpoort’ is een permanente installatie.

Daan Roosegaarde in zijn openingstoespraak: ‘De Afsluitdijk staat voor een stuk Nederlandse lef en innovatie. We leven met het water, we vechten met het water, we zoeken naar nieuwe harmonie. Door een subtiele laag van licht en interactie versterken we de schoonheid van de dijk en verbinden we mens en landschap, duister en licht, poëzie en praktijk. De dijk als een 32 kilometer lange Zen-lijn in het water.’ 

Hoe kan het dat een doorgaans toch enigszins in zichzelf gekeerde organisatie als Rijkswaterstaat zich heeft laten meenemen in een dergelijke gedachtengang?
‘Twee verschillende werelden’, zegt Roeland Hillen over de samenwerking tussen de kunstenaar en de techneuten. Hij is directeur van het ‘2e Hoogwaterbeschermingsprogramma’ van Rijkswaterstaat. ‘Dutch Design meets Coastal Engineering. Dat is soms moeilijk geweest, soms spannend en het vergde veel van elkaars aanpassingsvermogen. Mijn team was gewend zaken als verkeersveiligheid, procedures en rechtmatigheid het zwaarst te laten wegen. Daan stelde ineens heel andere prioriteiten. Je moet elkaars drijfveren willen doorgronden. Als dat eenmaal lukt, dan krijg je hele mooie dingen.’
Roosegaarde is het eens met Hillen. ‘Van beide kanten vonden we dat we alles op alles moesten zetten om dit te laten slagen. Ook van onze kant moesten we iets doen met onze werkwijze. De spannende interactie met Rijkswaterstaat heeft het ontwerp heel erg gevoed.’

Sciencefictionfilm

Om de drie onderdelen van het project te laten slagen hebben de beide partners maandenlang ontwikkeld en getest. ‘Gates of light’ ofwel Lichtpoort, de nieuwe futuristische entree van de Afsluitdijk, brengt volgens de ontwerper de zestig monumentale heftorens uit 1932 terug tot de essentie.
‘De inspiratie voor de retroreflecterende contouren van de torens vond ik in het lichtspel in de vleugels van vlinders. De koplampen van passerende auto’s activeren kleine prisma’s. Als je erlangs rijdt, lijkt het in art decostijl opgetrokken monumentencomplex te zweven alsof je door een sciencefictionfilm rijdt. En het is een duurzaam, energieneutraal ontwerp.’
Het oorspronkelijke idee om ook de vangrails langs de hele Afsluitdijk van reflecterende stroken te voorzien is uiteindelijk losgelaten”, om praktische en esthetische redenen.

Wubbo Ockels, de eerste Nederlandse astronaut, was voor Roosegaarde een belangrijke inspirator. In 2014 overleed Ockels, relatief jong.
Roosegaarde: ‘Helaas heb ik hem niet persoonlijk kunnen ontmoeten. Tijdens archiefonderzoek was ik gestuit op zijn ideeën. Eén ervan was duurzame energieopwekking door middel van vliegers.’
De kunstenaar werkte het idee verder uit. ‘Windvogel’, de slimme vlieger, kan langdurig in de lucht blijven. Het in- en uitvieren van de vliegerlijn drijft een stroomgenerator aan. De lijn is uitgevoerd met oplichtende glasvezels, wat in het donker een spel van lichtgevende lijnen oplevert.
‘We hebben maandenlang getest en het resultaat verkeert eigenlijk nog steeds in een ontwikkelfase. Het vliegerstation moet nu nog doorlopend bemand worden. Uiteindelijk willen we de vliegers zo slim maken dat ze zichzelf aansturen, bijvoorbeeld als er helemaal geen wind staat, of juist veel. In principe kunnen de vliegers zelfs bij zware storm in de lucht blijven.’

Het derde onderdeel van Icoon Afsluitdijk heet ‘Glowing Nature’. Volgens het persbericht ‘een unieke ontmoeting tussen mens, biologie en technologie’. Het publiek kan deze bezoeken in een historische kazemat bij Kornwerderzand. ‘Een interactieve en mysterieuze ervaring met lichtgevende algen, een van de oudste micro-organismen ter wereld. Uitsluitend onder perfecte condities geven deze eencellige algen natuurlijk licht wanneer ze worden aangeraakt.’

De deuren open

Icoon Afsluitdijk is een samenwerking tussen Studio Roosegaarde en Rijkswaterstaat. Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, en project ‘De Nieuwe Afsluitdijk’ maakten het mogelijk.

Roeland Hillen: ‘Dit project is echt een verrijking van ons werk. Doe de deuren naar de buitenwereld maar open en laten we er maar hard over roepen. Samen met de kunstenaar brengen we de Nederlandse waterbouw wereldwijd onder de aandacht.’

Alle ontwerpen zijn gratis toegankelijk en na zonsondergang te bezichtigen. Glowing Nature en Windvogel zijn afhankelijk van de natuur, kijk daarom voor vertrek altijd op www.icoonafsluitdijk.nl voor actuele informatie.

Tijdens de tentoonstelling is de film ’32 KM’ van Felix Kops te zien, over de ontwikkeling van het project. Een speciale podcast is via www.icoonafsluitdijk.nl beschikbaar.

Over Daan Roosegaarde

Ontwerper en innovator Daan Roosegaarde staat internationaal bekend om zijn innovatieve visie en interactieve projecten. Hij combineert mens, technologie en ruimte om een betere wereld te creëren.

Door Gijs van Hesteren
Dit artikel is eerder gepubliceerd in de Harlinger Courant