HARLINGEN – De 24e Kuiper Brandarisrace trok dit jaar 63 deelnemers. Vanuit de Boontjes voor de haven van Harlingen zeilden zij zonder één enkele overstagmanoeuvre, hooguit met een enkele gijp, naar de aanloop van Terschelling. De zuidelijke wind bereikte af en toe in vlagen zes tot zeven Bft. Het afgaande tij sleurde de snelsten binnen anderhalf uur naar de finishlijn, op het kruispunt van de Noordmeep en de Slenk.
De Eensgezindheid neemt bijna de boei BO43 mee. (Foto’s: Gijs van Hesteren)
Het was 21 oktober. De schepen werden geacht onder zeil te gaan in de Boontjes, ten zuiden van het startschip. Daarna zouden zij vóór de wind en voorstrooms de wedstrijd beginnen. Veel schippers hielden hun schip kort boven de startlijn gaande, met behulp van de motor. Hier en daar leidde dat tot chaotische taferelen, want eenmaal onderweg, met de zeilen bol, viel er niet veel meer te corrigeren. Dat ging zeker op voor Peter van Weelderen, die halfwinds en met de stroom over bakboord van start wilde gaan. Hij belandde met zijn Eensgezindheid bijna bovenop het startschip en boei BO43. Lees verder Als een speer naar Terschelling→
In de prille ochtend, zeil zetten in de Harlinger Willemshaven. (Alle foto’s: Gijs van Hesteren)
HARLINGEN – Wedstrijdzeilen met traditionele schepen op het Wad: aan de ene kant zo weinig mogelijk geregel en gezeur, aan de andere kant een duidelijk en gemeenschappelijk overeengekomen reglement. Goed zeemanschap en een beetje doorzettingsvermogen vullen het aan. Deze voorwaarden maken de jaarlijkse Nationale Waddenrace tot een succes. Niet voor het eerst sleept Joost Martijn met zijn eenmasttjalk ‘Overwinning’ de eerste plaats in de wacht. De Harlinger Courant zeilt mee, aan boord van één van de deelnemende schepen.
Het reglement van de wedstrijd stelt dat de deelnemers in willekeurige volgorde de vijf Waddenhavens Den Oever, Oudeschild (Texel), Oost-Vlieland en West-Terschelling moeten aandoen. Zeilend natuurlijk, behalve in de havens zelf – daar gaat de motor aan. Zodra een loper een selfie heeft genomen van een codewoord bij het havenkantoor gaat de reis verder. Ook dit jaar leidt het tot spannende taferelen in krappe haventjes. De meeste deelnemers finishen al in de nanacht van zondag de 5e november, met vaartijden tussen de vijftien en twintig uur. Alleen de laatste in de rangschikking, de Kaat Mossel, arriveert pas in de vroege zondagmiddag.
Remco Visser, met de zojuist aangetikte haven van Oudeschild op de achtergrond.
De Waddenrace heeft een nieuwe voorzitter, Remco Visser. Vrijdagavond, tijdens het palaver in het gebouw van de Koninklijke Nederlandse Reddings Maatschappij KNRM, zegt hij over zijn nieuwe rol: “Al jaren neem ik met heel veel plezier deel aan de wedstrijd. Zo doe ik iets terug. Leuke deelnemers die weten waar ze mee bezig zijn, een ontspannen sfeer, zo min mogelijk regels, dat kenmerkt de Waddenrace.”
Zeekano
Zaterdagochtend al vroeg scheept de Harlinger Courant zich in op Vissers’ keenaak (of leunder) ‘Alida’, het laatst overgebleven exemplaar van dit scheeptype. De ‘Alida’ is met zijn 32 bij 5,10 meter een lange, flexibele zeekano met heel weinig diepgang. Remco Visser: “Met dit schip zeilen we vaak in één streep naar ons doel. De diepgang is normaal gesproken 85 centimeter.”
Vlnr: direct na het starten kiezen de Willem Jacob, de Hollandia en de Najade voor een zuidwestelijke koers naar Oudeschild of Den Oever.
Een groot deel van de bemanning komt van het skûtsje ‘Engelina Smeltekop’, dit jaar IFKS-kampioen in de klasse a-klein. Een ontspannen, maar ter zake kundig gezelschap. Tijdens het ochtengloren staat er een lopende zuid-zuidoostenwind. Alle schepen zetten zeil in de voorhaven van Harlingen. Eenmaal buiten de pieren stuurt Visser de ‘Alida’ op een aandewindse koers, richting Den Oever en Oudeschild. Met het opkomende tij is het varen over de ondieptes van Molenrak en Zachtebed voor niemand een probleem. Al snel blijkt dat de eenmasttjalken en -klippers scherper aan de wind zeilen. De meesten maken een slag naar Den Oever. Alleen de de imposante tweemastklipper ‘Dageraad’ en de ‘Alida’ kiezen voor Oudeschild als eerste haven. “We komen zowat tot Oudeschild als we deze slag voortzetten”, stelt Visser. “Dan kunnen we net zo goed even naar binnen gaan”.
Hectische rondedans
Kort voor de ‘Dageraad’ arriveert de ‘Alida’ bij Oudeschild. Loper Sander Hasper springt aan wal en rent naar het havenkantoor. Tijdens het keren van de keenaak komt de ‘Dageraad’ binnen. Het leidt tot een hectische dans voor twee platbodems in de krappe havenkom. Vervolgens kruisend de Bollen over, richting Den Oever, totdat de ebstroom zo sterk wordt dat er geen voortgang meer is. Visser: “Ik had gehoopt dat Den Oever bezeild zou zijn. Jammer. Laten we dan nu maar de verplichte vier uren rust nemen. Dat is onze joker!”
Tijdens het ankeren zien wij de schepen die eerst voor Den Oever kozen één voor één voorbij zeilen, richting Texel. De ‘Lotus’, de ‘Boreas’, de ‘Overwinning’ voorop. Rond vier uur ’s middags zet de ‘Alida’ weer zeil. Ook op de Dageraad wordt men wakker, maar problemen met het grootzeil leiden tot grote achterstand.
De lopers van de ‘Dageraad’ kunnen ondanks hun inzet de latere schade aan het grootzeil niet compenseren.
Aan de wind over stuurboord is de voorhaveningang van Den Oever nét bezeild. Totdat in de laatste honderd meters de vloedstroom het schip iets teveel om de oost wegzet. Lukt het of niet? Het zwaard bonkt over de stenen. Te dicht bij de noordelijke havenpier. Overstag! Het gaat nét goed. Loper van en aan boord en weer verder. “Het is even zoeken naar de juiste koers”, zegt Visser. “We zeilen noord-noordoost, tussen twee bankjes door.”
Het is intussen donker geworden. Het weer is druilerig en kil. Rond zeven uur ’s avonds trekt het gasproductieplatform van Elf Petroland aan stuurboord voorbij. Pas tegen tien uur vanavond is het hoogwater. “We wagen het erop”, zegt de schipper. Dwars over de banken, koers havenhoofden van Vlieland.
Spannend
Dan uit het niets een windschifting – van zuid naar west en sterk aantrekkend. De havenmond ligt plotseling in de wind. De schippers moeten opkruisen. Bijna tegelijk met de ‘Overwinning’, de ‘Hollandia’, de ‘Boreas’, de ‘Lotus’ en de ‘Voorwaarts’ bezeilt de ‘Alida’ de haven. Visser: “We zitten in de kopgroep. Alleen, de kopgroep is een beetje groot. Het wordt nu spannend hoor.”
Ook hier een rondedans voor tjalken en klippers. De ‘Alida’ verslaat de Lotus in de havenkom van Vlieland. Omhoog weer de zeilen, richting Stortemelk en Schuitengat. Het wordt een stuk warmer. De maan verschijnt vanachter de jagende wolken. Aan een heldere horizon lokken de lichten van vuurtorens.
Met ruime wind hobbelen de schepen over de zeedeining in het Stortemelk. In het Schuitengat is de ‘Alida’ veel sneller. Visser steekt grote stukken af en zeilt gemakkelijk boven de ‘Boreas’ en de ‘Lotus’ langs. Hoezo vaargeul? Het is bijna tien uur in de avond als stuurvrouw Jana Schatto bevallig als een hinde terug aan boord springt. Dat lukt nog net, want de schipper heeft al losgegooid. “Het is wel een wedstrijd, hé!” moppert hij.
Op het voordek
De ‘Alida’ lijkt vierde te liggen, achter de ‘Overwinning’, de ‘Voorwaarts’ en de ‘Hollandia’. “Je weet nooit helemaal zeker hoe je ligt, want pas na controle van de logboeken bepaalt de wedstrijdleiding de volgorde.”
Het is nog maar kort na hoogwater. In één streep naar de Meep, over het zand heen. “Allemaal op het voordek, dat scheelt weer!”
De ‘Boreas’ kiest voor een koers achterlangs Griend. De ‘Alida’, permanent over de platen zeilend – “Dat scheelt tegenstroom. Of het kan? We gaan het zien.” – draait samen met de ‘Voorwaarts’ de Blauwe Slenk in. De ‘Hollandia’ verliest de aansluiting, de ‘Overwinning’ bouwt zijn voorsprong uit. Het gaat ineens tergend langzaam, vanwege de sterk ingezette ebstroom.
Najade en Willem Jacob.
Voor ons ligt Harlingen, in een zee van licht, aan het eind van een lang lint van knipperende rode en groene bakens. De snackbar en het bruine cafeetje wachten ons op. Plat voor de lap, nek aan nek met de ‘Voorwaarts’. Natuurlijk kiest de ‘Alida’ ervoor om de Pollendam aan de noordelijke, ‘verkeerde’ kant te passeren. Dan trekt het dicht, de glorieuze volle maan verdwijnt achter wolken en het begint te regenen. We varen in de havenmond van Harlingen – het zit erop. De ‘Boreas’, die heeft gekozen voor de koers noordelijk van Griend, heeft er uiteindelijk geen voordeel van. De ‘Alida’ finisht op een prima vijfde plaats.
ENKHUIZEN – Al meer dan vier decennia vindt op het IJsselmeer ten noorden van het Krabbersgat de Enkhuizer Klipperrace plaats. In de woorden van bestuurslid Henk-Jan Plaatje: ‘Dit stuk nostalgie is eigenlijk niet in woorden te vatten. We grijpen met dit evenement terug naar de late negentiende en vroege twintigste eeuw, toen deze binnenvaartschepen hun gloriedagen beleefden. Maar de wedstrijd is tegelijkertijd een eerbetoon aan de afgelopen decennia, waarin de schippers hun klippers een nieuw leven gaven in de chartervaart. Intussen varen de schepen al langer met passagiers dan ze ooit zeilden als vrachtschip.’
Een beslissend moment in de wedstrijd op zondag: La Bohème gaat krap voor de Hoge Wier om de ton heen. Sacha Emmerik: ‘Hij had best meer ruimte kunnen geven.’
La Bohème totaalwinnaar Enkhuizer Klipperrace
De Commissie Enkhuizer Klipperrace (CEK) organiseert het al 43 jaar: de Enkhuizer Klipperrace. In tegenstelling tot de twee voorgaande edities telde de zondagrace dit keer mee voor de einduitslag. Beide dagen kenmerkten zich door geweldig mooi najaarsweer, met een lopend windje uit zuid- tot zuidoostelijke richting en vooral op de tweede dag heel veel zon. Na een verwoede strijd ging het Zilveren Logboek voor de totaaloverwinning in de A-klasse naar Leon van der Loo van de stevenaak La Bohème. In de B-klasse veroverde Jorrit Jouwsma van de tweemastklipper Deinemeid de Zilveren Haring. Lees verder Wedstrijdzeilen met oude schepen→
HARLINGEN – Dat Henk Roodbergen – letterlijk – in Friesland verzeild raakte is terug te voeren op een ervaring in de vroege jaren negentig. Het was een weektocht aan boord van de zeiltjalk Courage die hem in aanraking bracht met de bruine vloot. Het was het begin van een liefde die voortduurt tot op de dag van vandaag: voor de oude schepen, voor de schippers en hun maatjes, voor het Wad en uiteindelijk voor Era Copier, die intussen haar leven met hem deelt en de helft is van het folkduo Dets Laif.
Als Era (links) niet zingt en speelt, draagt zij gedichten voor. Over het wad natuurlijk. ‘Stap-glup; stap-glup.’ Foto: Gijs van Hesteren
Door Gijs van Hesteren Dit artikel verscheen eind mei 2017 in gedrukte vorm in de Harlinger Courant
Van begin tot eind bezingen Henk Roodbergen en Era Copier het varen met de schepen van de historische zeilvloot. De Waddenzee is daarbij heel belangrijk, evenals de havenkroegjes van Harlingen, Vlieland en Terschelling. Niet voor niets heet de nieuwe cd ‘Overal is Wad’. Era zegt daarover: ‘Een woordspeling op ‘wat’ en ‘wad’ die al heel veel gebruikt is. We konden de verleiding gewoonweg niet weerstaan.’
Henk en Era hebben te stellen met nog veel meer verleidingen, getuige hun liedteksten. ‘Baggerzooi’ geniet hun sterke voorkeur, ‘Liefde op Terschelling’ is één van hun liedjes en bij het liedje ‘Tessel’ blijft het van begin tot eind onduidelijk of het nu gaat om het eiland of tóch om een vrouwspersoon. Lees verder De troubadours van de bruine vloot→
Siebren van der Werf en Dick Huges schreven ‘Astronavigatie’
EMMEN – Onlangs voegde uitgeverij Lanasta het boekje ‘Astronavigatie’ toe aan haar portefeuille. De auteurs beschrijven hierin hoe eeuwenoude navigatietechnieken nog steeds bruikbaar zijn voor de moderne zeezeiler. Het boek had toegankelijker ingedeeld kunnen zijn, maar de lezer die volhoudt wordt beloond met inzicht in het navigeren op zon en sterren.
Door Gijs van Hesteren Een artikel dat eerder in gedrukte vorm verscheen in de Harlinger Courant
De schrijvers Siebren van der Werf en Dick Huges laten de lezer kennismaken met nieuwe begrippen. Zij gaan ieder op hun eigen manier in op het nemen van poolshoogte, breedtezeilen, refractie, kimduiking en het regiment van de Poolster. Van der Werf tracht een en ander op speelse manier onder de aandacht te brengen door de theorie te verweven met de geschiedenis van de astronavigatie. Huges doet hetzelfde, maar dan aan de hand van een oceaantocht aan boord van zijn zeiljacht Gladys.
PUERTO GALERA – In 2015 verklaarde het vorige gemeentebestuur van het Filipijnse stadje Puerto Galera hem nog tot ongewenste vreemdeling. Iets meer dan anderhalf jaar later is alles vergeven en vergeten. Kees Koornstra (63) is de man van de dag. In opdracht van het nieuwe bestuur bouwde hij in zes weken tijd een replica van een zestiende-eeuws Spaans galjoen, als toeristische attractie. De Friese scheepsbouwer en zeiler woont en werkt al zestien jaar op het Filipijnse eiland Mindoro.
Kees Koornstra met de nieuwe burgemeester Rockey Ilagan.
HARLINGEN – Begin jaren negentig was Heine van der Molen de jongste schipper van de Harlinger zeilchartervloot. Hij voer als kapitein op zeilschepen in de Oostzee en was schipper-eigenaar van onder meer de klipper Risico en de schoener Store Baelt. In de krappe Nederlandse kustwateren heeft hij het wel gezien. Hij kocht een opgelegde tweemastschoener en heeft daar grote plannen mee. Dankzij de klimaatverandering is het ineens mogelijk via de Poolzee naar de Stille Oceaan te zeilen. Maar eerst de grootste kosten terugverdienen.
IJMUIDEN – Een goed georganiseerd huishouden van Jan Steen, zo kan je het leven aan boord van schoolschip ‘Regina Maris’ omschrijven. De redactie spreekt met de scholieren van ‘School at Sea’, tijdens de laatste dagen van hun zes maanden durende verblijf aan boord. Niet de kapitein of de leraren bepaalden de manier van leven aan boord. De leerlingen organiseerden het zelf. Zij werden één grote familie en wilden nooit meer van boord. Hun wens, als zij op het strand van de Noordzee hun 34 wensballonnen laten opstijgen: ‘Onze vriendschap mag nooit verloren gaan’.
Famke Heijermans (16) uit Laren. ‘Dit laatste halve jaar ging als een droom voorbij.’
HARLINGEN – Wie weet roept men het eind 2016 uit tot woord van het jaar: ‘slashie’. In de zomer van 2015 stak de term in het Angelsaksische taalgebied de kop op in The Huffington Post. Een slashie is iemand met twee of meer bezigheden, naar de schuine streep die de beroepen/liefhebberijen van elkaar scheidt. In deze tijd van ZZP’ers kom je ze steeds vaker tegen, ook aan de randen van de Waddenzee. Een bezoek aan Dolf Siere, schipper/ondernemer/maritiem illustrator/ijzerwerker.
FRANEKER – De zeilende chartervaart met passagiers had het de afgelopen acht jaren moeilijk. De effecten van de kredietcrisis lijken nu langzaam uit te werken, al maken teruggelopen omzetten en aanscherpende regelgeving het voor velen moeilijk om de bakens te verzetten. Toch krabbelt de branche uit het dal. Er wordt zelfs geïnvesteerd. “In de zeezeilvaart zit perspectief,” zegt Jan Bruinsma van de Tallship Company. Onlangs liet hij de topzeilschoener ‘Antigua’ met tien meter verlengen voor de vaart op Spitsbergen.
Jan Bruinsma: “Zelf vaar ik niet veel meer. Ik heb mijn handen vol aan de rederij, samen met twee dames op kantoor.”
